Eίναι η μεγαλύτερη και η πρώτη στην ιεραρχία Μονή του Αγίου Όρους.

Κτίστηκε το 963 από τον Όσιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη με χρήματα που προσέφεραν οι αυτοκράτορες Νικηφόρος Φωκάς και Ιωάννης Τσιμισκής. Για δέκα περίπου αιώνες, διατηρούσε την πρώτη θέση μεταξύ των άλλων Μονών του Αγίου Όρους, λόγω του πλούτου και των κειμηλίων που είχε στην κατοχή της (χειρόγραφα, ιστορικά έγγραφα, χρυσόβουλα, φορητές εικόνες κ.λπ.).

Tο Καθολικό της Μονής είναι το πρώτο που κτίστηκε στο Άγιο Όρος

και συμφωνά με αυτό κατασκευάστηκαν τα Καθολικά και των άλλων Μονών. Αρχικά τιμοταν στη γιορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου αλλά σήμερα τιμάται στη μνήμη του Οσίου Αθανασίου του Αθωνίτη στις 5 Ιουλίου. Εκεί υπάρχουν σπάνιες τοιχογραφίες του Κρητικού ζωγράφου Θεοφάνη(1535). Το Καθολικό συμπεριλαμβάνει δύο μεγάλα παρεκκλήσια, των Αγίων Σαράντα μαρτύρων (οπού βρίσκεται ο τάφος του Μ. Αθανασίου) και του Αγίου Νικολάου.

Στα κειμήλια της Μονής συμπεριλαμβάνονται μεταξύ άλλων λείψανα

καθώς και το ραβδί του Αγίου Αθανασίου, ο σακκος και το στέμμα του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά, διάφορες πολύτιμες εικόνες, ευαγγέλια, λείψανα πολλών αγίων κ.α. στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται 2.200 κώδικες (470 περγαμηνοι), 50 ειληταρια από μεμβράνη και 10.000 έντυπα.